1. Nationaal ozon- en hitteplan
Sinds 2005 heeft België een nationaal ozon- en hitteplan. In dit plan wordt beschreven op welke manier de Belgische bevolking zal gewaarschuwd worden wanneer er volksgezondheidsproblemen worden verwacht door periodes van zeer warm weer (vb. hittegolf). In dit plan wordt ook rekening gehouden met de ozonconcentraties omdat deze een bijkomend negatief effect hebben op de volksgezondheid tijdens deze warmteperiodes.
Dit plan wordt opgevolgd binnen het Nationaal Milieugezondheidsactieplan (NEHAP). Vertegenwoordigers van alle betrokken diensten in België (Federaal, Gewest en Gemeenschap) volgen de uitvoering en evaluatie van het nationale plan op. Tot en met 2014 was de Federale overheid bevoegd voor de uitvoering van dit plan. Meer concreet zorgden zij voor het versturen van de waarschuwingen en de sensibilisering van de bevolking en betrokken actoren. De regionale overheden zorgden voor de ondersteuning van de communicatie. Door de 6de staatshervorming werden de bevoegdheden voor de uitvoering van het Nationaal ozon-en hitteplan geregionaliseerd. Voortaan is het voor Vlaanderen het Agentschap Zorg en Gezondheid, dat zorgt voor het uitsturen van de warmtewaarschuwingen en de sensibilisering van zowel de algemene bevolking als van organisaties en professionelen die werken naar kwetsbare groepen. De uitvoering hiervan wordt beschreven in het Vlaams Warmteactieplan.
De alarmfase, die als een crisisfase wordt aanzien, blijft echter een Federale bevoegdheid. De regionale overheden ondersteunen wel de communicatie tijdens deze fase. Sinds 2015 bundelt het nationale ozon- en hitteplan alle regionale en federale initiatieven rond ozon en hitte. De afstemming tussen alle overheden blijft gebeuren binnen het NEHAP. Onder impuls van Zorg en Gezondheid werden in 2017 de criteria voor de opstart van de waarschuwingsfase vereenvoudigd. De waarschuwingsfase werd ook teruggebracht naar 1 fase in plaats van 2 (zie verder). In 2019, tenslotte, werden ook de criteria voor het opstarten van de alarmfase herbekeken (zie verder).
2. Vlaams Warmteactieplan
Dit plan schetst de krijtlijnen over hoe en wanneer kwetsbare doelgroepen - en professionals die werken met die doelgroepen - geïnformeerd en gewaarschuwd moeten worden voor en tijdens warmteperiodes. Het actieplan biedt ook handvaten aan professionals om preventieve acties te ondernemen om zo, gezondheidseffecten als gevolg van warmte, te voorkomen.
Het Vlaams Warmteactieplan bestaat uit een waakzaamheids- en waarschuwingsfase.
a. Waakzaamheidsfase
Vanaf 15 mei tot en met 30 september worden de voorspellingen van de maximumtemperatuur in Ukkel opgevolgd door het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI). De Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL) volgt de ozonconcentraties en de ozonvoorspellingen op tijdens dezelfde periode. IRCEL bundelt deze gegevens en toetst deze aan de criteria van de waarschuwingsfase en alarmfase. Wanneer aan de criteria wordt voldaan waarschuwen zij de betrokken overheden. Tijdens de waakzaamheidsfase vraagt Zorg en Gezondheid aan de professionelen die werken met kwetsbare doelgroepen om zich voor te bereiden op een mogelijke periode van langdurig warm weer. Op 15 mei verstuurt Zorg en Gezondheid een nieuwsbrief naar deze professionelen waarbij de problematiek opnieuw onder de aandacht wordt gebracht en wordt verwezen naar de campagnewebsite www.warmedagen.be . Op deze website wordt de nodige ondersteunende informatie voorzien. Om een duurzaam beleid rond de warmteproblematiek op te bouwen stimuleert Zorg en Gezondheid om vooral voor kwetsbare groepen om een lokaal gezondheidsplan Warme Dagen op te maken.
b. Waarschuwingsfase
De waarschuwingsfase wordt afgekondigd op het moment dat mogelijke gezondheidseffecten door erg warme temperaturen worden verwacht. De algemene bevolking én de professionelen die werken met kwetsbare doelgroepen worden op dat moment gevraagd om extra maatregelen te nemen (die idealiter zijn opgenomen in een lokaal gezondheidsplan Warme Dagen) om zichzelf en risicogroepen te beschermen. Zorg en Gezondheid verstuurt hiervoor een nieuwsbrief en zal via de pers de algemene bevolking inlichten. Sinds 2017 zijn de criteria om de waarschuwingsfase op te starten vereenvoudigd. Zo wordt gekeken naar de 5-daagse voorspelling van de maximum temperatuur in Ukkel. De ozonconcentraties worden, voor deze fase, niet meer opgenomen als criterium. Het voordeel van deze wijziging zit hem in het feit dat organisaties niet meer op de eerste erg warme dag gewaarschuwd worden, maar één of twee dagen op voorhand. De organisaties en professionelen die werken naar kwetsbare groepen hebben daardoor meer tijd dan vroeger om zich organisatorisch klaar te maken voor extra maatregelen.
Criterium waarschuwingsfase: De waarschuwingsfase wordt op dag 0 opgestart. In de communicatie zal eveneens vermeld worden wanneer de effectieve warmteperiode zal beginnen. Dit gebeurt op de dag, in de waarschuwingsfase, waarbij 28°C wordt voorspeld.
c. Federale Alarmfase
Sinds het ontstaan van het nationale ozon- en hitteplan, werd de alarmfase nog maar één keer afgekondigd, nl. in de zomer van 2020. Deze fase wordt aanzien als een crisisfase en is belangrijk om extra maatregelen te kunnen (laten) nemen bovenop de maatregelen die reeds genomen worden tijdens de waarschuwingsfase. Wanneer aan de criteria van de alarmfase wordt voldaan, wordt die nog niet automatisch opgestart. Experten en beleidsmakers zullen in overleg afwegen of een opschaling naar de hoogste fase van het nationale ozon- en hitteplan nodig is.
Sinds 2019 werden de criteria voor de alarmfase herbekeken. Dit maakt dat er makkelijker aan de criteria zal voldaan worden, maar de afweging door experten en beleidsmakers blijft wel bestaan.
Criteria alarmfase:
- Het temperatuurcriterium voor de waarschuwingsfase is bereikt
- EN de maximale voorspelde temperatuur voor de dag zelf is hoger of gelijk aan 28°C
- EN er werd de vorige dag, op minstens één ozonmeetplaats in België, een uurgemiddelde ozonconcentratie hoger dan 180 µg/m³ (EU-informatiedrempel) gemeten
- EN er wordt voor de dag zelf, in een beduidend deel van het land, een uurgemiddelde ozonconcentratie hoger dan 180 µg/m³ (EU-informatiedrempel) voorspeld
- EN de reeds genomen maatregelen moeten worden versterkt.
Wanneer de alarmfase wordt opgestart, zal de communicatie gebeuren door de Federale overheid. De regionale overheden (Zorg en Gezondheid voor Vlaanderen) zullen de communicatie naar organisaties en professionelen ondersteunen.
Samengevat: zie tekening
ACTIES GEMEENTE PELT
a. Algemeen
In dit lokaal gezondheidsplan warme dagen verfijnen we de acties richting (kwetsbare) inwoners, verenigingen en andere niet-professionele actoren.
1. Basisregels
Drink voldoende. Drink water of thee. Ook als u geen dorst heeft, want senioren hebben minder dorstgevoel. Matig het gebruik van alcohol.
Houd uzelf koel. Blijf in de schaduw en beperk lihamelijk inspanning in de middag (12.00-18.00 uur)
Houd uw woning koel. Houd de zon en warmte zoveel mogelijk buiten de woning, bijvoorbeeld met zonwering, ventilator of airconditioning.
Zorg voor elkaar. Let bij warm weer extra op mensen in uw omgeving die misschien wat hulp kunnen gebruiken.
2. Herken de alarmsignalen
Oververhitting
Hoe herken je dat?
- Vermoeidheid
- Concentratieverlies overdag
- Hoofdpijn
- Duizeligheid
- Spierpijn
- Opgezwollen enkels
- Jeukende blaasjes
Hitte-uitputting
Hoe herken je dat?
- Flauwvallen
- Kramp
- Snelle hartslag
- Hevig zweten
- Een bleke huid
Hitteberoerte
Hoe herken je dat?
- Verhoogde lichaamstemperatuur van meer dan 39 graden
- Hoge hartslag
- Misselijkheid
- Rode huid
- Meestal geen zweet
- Stuiptrekkingen
- Bewustzijnsverlies
3. Doelgroepen
a. Ouderen en chronisch zieken
De warmte kan de fysiologische huishouding van oudere mensen in de war sturen. Zo voelen oudere personen niet meer altijd zo snel aan dat ze dorst hebben. Wanneer deze mensen al met gezondheidsproblemen kampen, kunnen deze daardoor verergeren of kan het helingsproces schade oplopen. Daarnaast is het voor zieke mensen vaak veel moeilijker om in te schatten wat het lichaam aan kan en hoe het op bepaalde situaties gaat reageren.
b. Kinderen
Baby's en jonge kinderen hebben op warme dagen behoefte aan extra zorg. Zuigelingen hebben vaak nog moeite om hun lichaamstemperatuur te reguleren en zijn extra gevoelig voor uitdroging. Kinderen jonger dan drie jaar kunnen nog niet altijd goed duidelijk maken waar ze nood aan hebben. Jonge kinderen reageren ook anders op warmte dan volwassenen en hebben op warme dagen meer aandacht van hun verzorgers nodig.
c. Dak- en thuislozen
Mensen zonder een vaste verblijfplaats verplaatsen zich vaak. In een periode van hitte wegen die verplaatsingen extra hard door. Er zijn de klassieke risico's op verbranding en oververhitting. Deze mensen kampen soms met een aantal gezondheidsproblemen. Het grootste gevaar doet zich voor wanneer er een verminderde natuurlijke reflex is om beschutting te zoeken voor de hitte. Deze verminderde reflex kan worden beïnvloed door de aanwezigheid van een verslavingsproblematiek of een psychische problematiek.
d. Personen die zware inspanningen leveren
Zware inspanningen gaan vaak gepaard met zweten en een verhoging van de lichaamstemperatuur. Warmteperiodes hebben een cumulatief effect op deze lichamelijke reacties. Hierdoor vormen ze sneller een probleem voor de gezondheid. Specifiek voor sporters bestaat het gevaar dat ze dezelfde prestaties van hun lichaam verwachten als op minder warme dagen. Het is aangewezen om in periodes van aanhoudende warmte extra aandacht te hebben voor deze doelgroepen.
b. Communicatie en acties
1. Tijdens waakzaamheidsfase (jaarlijks)
We communiceren de algemene basisregels aan de inwoners:
- via een artikel in het gemeentelijk infoblad
- via de Meander (infoblad vanuit de LDC’s)
- via de infoborden in de gemeentelijke gebouwen
- Op de gemeentelijke website
- Via de UiT-krant voor kinderen met het vakantieaanbod
Bijkomend informeren we
- De ouders van de kinderen in de gemeentelijke buitenschoolse opvang bij aanvang van de zomervakantie
- De monitoren van de speelpleinwerkingen
- De jeugdleiders van jeugdverenigingen die op kamp vertrekken
2. Tijdens waarschuwingsfase
- We communiceren de algemene basisregels en de informatie over signalen van oververhitting aan de inwoners én we doen een oproep om extra aandacht te hebben voor kwetsbare mensen in de eigen omgeving: - Via een artikel op internetgazet - Via de gemeentelijke sociale media kanalen - Via flyers in de lokale dienstencentra, de ontmoetingscentra, bibliotheek, gemeentehuis, cultuurcentrum, huisartsen, apothekers, … - Via een e-mail aan de Peltse verenigingen (sportclubs, ouderenverenigingen, jeugdverenigingen, buurtverenigingen, Samana’s, Gezinsbonden, …) - Via een mail aan de jeugdgroepen met desgevallend een jeugdkamp in Pelt - Via een mail aan de vrijwilligers van de lokale dienstencentra
- We voorzien extra drinkwater voor: - Kinderen en medewerkers in de buitenschoolse opvang - Kinderen en monitoren op de speelpleinen - Kinderen en monitoren van de sportkampen - Bezoekers van de lokale dienstencentra - Dak- en thuisloze mensen op straat (O.a. via straathoekwerk en het netwerk Cabrio) - Gemeentelijke medewerkers die in open lucht actief zijn
- We voorzien waterijsjes voor: - Kinderen in de buitenschoolse opvang - Kinderen op de speelpleinen iv. We voorzien extra zonnecrème voor - Kinderen in de buitenschoolse opvang - Kinderen op de speelpleinen - Dak- en thuisloze mensen op straat (o.a. via straathoekwerk en het netwerk Cabrio) - Gemeentelijke medewerkers die in open lucht actief zijn.
3. Tijdens alarmfase
- Drinkwater (leidingwater) ter beschikking stellen in openbare gebouwen (gemeentehuis, LDC BinnenHOF, LDC Pelle Melle, sporthal De Bemvoort, CC Palethe, Bibliotheek)
- De Peltse kerken met openbare functie zijn toegankelijk tussen 9 en 17u.
- Bericht via BE-Alert en de Pelt App
- Melding op de digitale infoschermen, de website en de sociale media
c. Evenementen
Het aantal té warme dagen zal toenemen. Dat heeft effect op de evenementen die binnen onze gemeente georganiseerd worden. Organisatoren kloppen bij de gemeente aan voor advies over procedures en vergunningen. Dat is een uitgelezen kans om hen te wijzen op het belang van preventie met betrekking tot warme dagen. We verwijzen de initiatiefnemers van evenementen naar de warmtechecklist voor evenementen: checklist_risico's_Warme_Dagen_evenementen
